دکتر جمشید دَوَنلو متخصص مغز و اعصاب

عباسعلي ناصحي، مديركل دفتر سلامت رواني اجتماعي و اعتياد وزارت بهداشت طي ماه‌هاي گذشته به سبب اظهارنظر درباره وضعيت اعتياد به مواد مخدر و الكل در كشور در صدر اخبار رسانه‌ها قرار گرفت. دفتري كه تحت نظارت وي قرار دارد بايد وضعيت سوءمصرف مواد مخدر و الكل را رصد كرده و بتواند سياست جامع و پيشگيرانه‌يي براي كنترل اين آسيب اجتماعي كه بار سنگيني بر دوش نظام سلامت و ساختار اقتصادي كشور تحميل مي‌كند تدوين كند. هفته گذشته و پس از انتشار نخستين نتايج طرح آينده‌پژوهي از سوي سازمان بهزيستي كشور كه نسبت به رشد و اوج اعتياد در ايران طي سال‌هاي 95 و 96 هشدار مي‌داد، «اعتماد» با اين مدير سياست‌گذار در نظام سلامت به گفت‌وگو نشست تا هم از نتايج بررسي‌هايي كه وزارت بهداشت در اين زمينه در دست دارد مطلع شود و هم هشدارهاي مرتبط با نتايج طرح سازمان بهزيستي از خلال اظهارات اين مدير پررنگ شود زيرا كه وضعيت امروز جامعه و مواجهه مردم با موضوع اعتياد چنين مي‌نماياند كه «اعتياد»؛ اين سرحلقه آسيب‌هاي اجتماعي هنوز آنقدر جدي گرفته نشده است.



هفته گذشته مديركل پيشگيري و درمان اعتياد سازمان بهزيستي كشور از انجام طرح آينده‌پژوهي خبر داد و اعلام كرد كه بر مبناي نتايج اين طرح، پيش‌بيني شده كه سال‌هاي 95 و 96، سال‌هاي اوج اعتياد در ايران خواهد بود. با توجه به اينكه وزارت بهداشت به عنوان يكي از متوليان درمان اعتياد در كشور بايد بررسي‌هاي آماري در دست داشته و همپاي ساير نهادهاي موظف، وضعيت اعتياد را رصد كند مي‌توانيد خلاصه‌يي از وضعيت موجود اعتياد در كشور ترسيم كنيد؟

در حال حاضر بنا بر آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر و نتايج بررسي وزارت بهداشت، 65/2 درصد جمعيت 15 تا 64 ساله كشور كه حدود يك ميليون و 500 هزار نفر را شامل مي‌شوند، درگير سوءمصرف مواد مخدر هستند. هنوز شايع‌ترين مواد مصرفي، مخدر سنتي شامل ترياك، شيره ترياك، هرويين و كراك افغاني است و در مرحله بعد، محرك‌هاي صنعتي قرار دارند. در چند سال اخير با افزايش تدريجي شيوع مصرف محرك‌ها مواجه بوده‌ايم اما هنوز هم مخدر سنتي شيوع بيشتري دارد اما در سال‌هاي آينده ممكن است به تدريج، شيوع مصرف مواد محرك بيشتر شده و بيشترين ماده مصرفي معتادان باشد. البته امروز بيشترين ماده مصرفي دنيا حشيش است و مخدرها و محرك‌ها در رتبه‌هاي بعد هستند اما در ايران، حشيش در رده سوم مصرف قرار دارد.

آيا نتايج بررسي سازمان بهزيستي كه هنوز هم به طور كامل اعلام نشده منافاتي با نتايج مشاهدات وزارت بهداشت ندارد؟

ما بايد بتوانيم وضعيت فعلي را رصد كرده و در جريان قرار بگيريم كه اين بررسي هم بايد بسيار سريع باشد و اطلاعاتي كه از محيط دريافت مي‌كنيم به طور دايم و به سرعت به‌روزرساني شود در حالي كه به طور معمول، مسوولان بعد از وقوع اتفاق در جريان قرار مي‌گيرند كه بايد اين فاصله را به حداقل برسانيم. دو سال قبل پروژه‌يي به نام «هشدار سريع سوءمصرف مواد» در وزارت آغاز شد كه اين پروژه بايد تغييرات محيطي را به طور مرتب رصد كرده و گزارش‌دهي مستمر به مسوولان داشته باشد. حالا مرحله اول اين پروژه تمام شده و در حال توسعه است. براي اطلاعات اين پروژه هم سه منبع اطلاعاتي شامل بيماران مراجعه‌كننده به بيمارستان‌ها و بخش مسموميت‌ها، پزشكي قانوني و آزمايشگاه‌هاي تعيين تركيب مواد مصرفي بازار در اختيار دارد. ما بايد بتوانيم آينده را پيش‌بيني كنيم كه البته سخت است زيرا فرآيند اعتياد، ديناميك و پوياست و اين فرآيند تلاش مي‌كند كه قابل پيش‌بيني نباشد زيرا بازار را از دست مي‌دهد. بنابراين، وظيفه ما هم اين است كه سيستم پويايي داشته باشيم كه علاوه بر رصد تغييرات سريع، آينده و اتفاقات آينده را هم پيش‌بيني كنيم.

تعريف وزارت بهداشت از جريان قاچاق مواد مخدر چيست؟

بازار سوءمصرف مواد، تجارت است كه البته تجارت كثيف و معروف به مافياست اما تمام اصول حاكم بر بازار در تجارت مواد مخدر هم جاري است. همچنان كه فرآيند توليد تا مصرف را هم شاهد هستيم. ماده اوليه هم يا گياهي و طبيعي است مثل ترياك كه از خشخاش به دست مي‌آيد. كوكايين و حشيش هم در زمره مواد سنتي است اما مواد اوليه مي‌تواند صنعتي و شيميايي هم باشد كه معروفترين آن، شيشه است. اين مواد پس از توليد بايد فرآوري شود. ترياك بايد در آزمايشگاه به كراك يا هرويين تبديل شود همچنان كه مواد اوليه محرك‌ها در آزمايشگاه‌ها تبديل به شيشه مي‌شود. پس از فرآوري، اين محصول بايد صادر شود كه صادرات و واردات هم توسط باندهاي گسترده مافيا اتفاق مي‌افتد و در بعضي كشورهاي جهان سوم، عوامل حكومتي هم درگير اين تجارت مي‌شوند زيرا درآمد بسيار زيادي دارد. توزيع مواد هم در سطح كلان و خرده فروشي است تا به دست مصرف‌كننده برسد. حال اين فرآيند با گردش مالي سالانه، پر سودترين تجارت دنيا پس از تجارت اسلحه قرار مي‌گيرد.

شما فعاليت مافياي مواد مخدر را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟

آنچه در سال‌هاي اخير شاهد بوده‌ايم اين است كه مافيا قصد دارد مواد اعتيادآوري توليد كند كه توليد آن سريع و راحت و در تمام مكان‌ها ممكن باشد، توليد و فرآوري آن نيازمند تجهيزات پيشرفته نباشد زيرا استفاده از تجهيزات بر قيمت محصول افزوده و مجموعه توليد را آسانتر در معرض شناسايي قرار مي‌دهد. در عين حال ماده توليد شده بايد طيف مصرف‌كننده وسيع و گسترده‌يي داشته باشد زيرا سود بيشتري براي مافيا دارد بنابراين تمركز امروز مافيا بر كودكان و نوجوانان است زيرا اعتياد اين گروه دايم و مادام‌العمر است در حالي كه اعتياد در سنين بالا به علت كوتاه بودن دوران مصرف سود زيادي براي مافيا ندارد. تمركز ديگر مافيا بر گروه زنان به عنوان نيمي از جمعيت جامعه است. خوشبختانه در ايران، اعتياد زنان نسبت به مردان كمتر بوده و بنابراين مافيا تعداد زيادي از جمعيت هدف خود را از دست داده اما برنامه آينده اين است كه ماده‌يي مورد اقبال زنان توليد كند تا بر تعداد مصرف‌كنندگانش افزوده شود. مافيا درصدد توليد ماده‌يي است كه قيمت آن ارزان و مصرف آن آسان بوده و نياز به وسايل حجيم و گران نداشته و بدون بوي خاص و دود، همه جا قابل مصرف باشد علاوه بر آنكه افراد بتوانند با شيوه‌هاي مختلف استنشاقي، تزريقي، خوراكي و دارويي آن را مصرف كنند. مافيا مي‌داند كه دغدغه‌هاي امروز، افسردگي و اضافه وزن و چاقي، فقدان انرژي و كسالت و سستي و ناتواني جنسي و بيماري‌هاي شايع مثل فشار خون و ديابت است بنابراين، ايجاد اثرات خوش‌آيند سريع، ايجاد شادابي و انرژي و نشئگي و ايجاد اثرات مثبت بر دغدغه‌هاي جسمي و رواني جامعه از ديگر ويژگي‌هاي موادي است كه مافيا در توليد آن دست دارد. مافيا تلاش بر توليد ماده‌يي دارد كه اثر اعتياد آور جسمي آن هرچه كمتر و اثر رواني بيشتري داشته و عوارض اجتماعي آن حداقل باشد در حالي كه اكنون مواد محرك عوارض اجتماعي بسيار زيادي داشته و باعث افت كاركرد و بيكاري و طرد از خانواده و جرم و جنايت مي‌شود و اين عوارض به ضرر مافياست زيرا از تعداد مصرف‌كنندگان كم مي‌شود. مافياي مواد مخدر همزمان اقدامات فرهنگي را هم در دست داشته و با القائاتي نظير اعتيادآور نبودن اين مواد و قابل ترك بودن مصرف و ايجاد نشدن وابستگي جسمي و بي‌ضرر بودن مصرف تفنني و تاثير مثبت بر بيماري‌هاي شايع مثل فشار خون و ديابت و چاقي و افزايش تمركز و عملكرد شغلي و عملكرد جنسي و عملكرد اجتماعي و اعتماد به نفس، بر باور جامعه كار مي‌كند و پاسخ مثبت هم مي‌گيرد.

پيش‌بيني وزارت بهداشت از وضعيت آتي اعتياد در ايران با توجه به شناختي كه از جريان هوشمند قاچاق مواد مخدر داريد چيست؟

پيش‌بيني ما اين است كه توليد و مصرف مواد محرك صنعتي در ايران گسترش مي‌يابد و اين گسترش تا زماني كه ماده‌يي با سوددهي بيشتر وارد بازار شود ادامه خواهد يافت. فعلا نمي‌توانيم زمان مشخصي براي ورود ماده جديد مشخص كنيم اما پيش‌بيني مي‌كنيم كه ظرف چند سال آينده با اوج مصرف مواد محرك صنعتي مواجه باشيم. علاوه بر آنكه بررسي‌هاي ما از رشد معضل سوءمصرف الكل هم در سال‌هاي آينده خبر مي‌دهد زيرا بررسي‌هاي موردي ما در سال‌هاي گذشته و آمار مراجعه بيماراني كه به دليل مصرف الكل دچار عوارض جسمي و رواني شده‌اند و همچنين كشفيات انتظامي از افزايش سوءمصرف الكل خبر داده و پيش‌بيني مي‌كنيم كه اين مساله به معضل بزرگ‌تري در آينده تبديل شود.

سال گذشته وزارت بهداشت اعلام كرد كه دست به كار تدوين سند كنترل و مقابله با سوءمصرف الكل شده است. اما آنچه كه امروز نمود بارزتري دارد اعتياد به مواد مخدر و محرك است و اگر اعتياد به الكل در وضعيت نگران‌كننده‌يي قرار داشت حتما نهاد جداگانه‌يي هم براي كنترل آن تشكيل مي‌شد، در حالي كه امروز ما فقط شاهد فعاليت يك نهاد براي مقابله با سوءمصرف مواد مخدر هستيم. شما وضعيت سوءمصرف الكل را در مقابل اعتياد به مخدرها و محرك‌ها تا چه حد نگران‌كننده ديده‌ايد؟

سوءمصرف الكل و مواد محرك بسيار خطرناك است و نسبت به افزايش هر دو نگران هستيم. اگرچه كه پيش‌بيني ما گسترش سوءمصرف مواد محرك است اما متاسفانه با تغيير باور مردم نسبت به مصرف الكل هم مواجهيم و مي‌شنويم كه در باور مردم، مصرف اندك الكل بي‌ضرر است و ضرر جسمي ندارد در حالي كه مصرف اندك، سرآغاز اعتياد است .

etemadnewspaper.ir